ਅੱਠਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ : ਜੰਗਲੀ ਕਬੂਤਰ :: ਲੇਖਕਾ : ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ

ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ ਜੈਤੋ

“ਤੇਰੇ ਜੇਵਰ ਕਿੱਥੇ ਨੇ?” ਮਾਜਿਦ ਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਅੰਮੀ ਜਾਨ ਕੋਲ ਰੱਖ ਆਈ ਸਾਂ।” ਆਬਿਦਾ ਕੁਸ਼ਨ ਦੇ ਗਿਲਾਫ਼ ਬਦਲ ਰਹੀ ਸੀ।
“ਉਹ ਨਹੀਂ, ਜਿਹੜੇ ਤੇਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ¸ ਬੁੰਦੇ ਵਗ਼ੈਰਾ।”
“ਪਾਏ ਨੇ।”
“ਚੂੜੀਆਂ, ਅੰਗੂਠੀ?”
“ਸਭ ਕੁਝ ਪਿਆ ਏ।...ਪਰ ਕਿਉਂ?”
“ਪਾਉਂਦੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?”
“ਐਵੇਂ ਈ¸ ਜੀ ਕਾਹਲਾ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ...ਪਾ ਲਵਾਂਗੀ।”
“ਹੁਣੇ ਪਾ ਲੈ।”
“ਕਿਉਂ? ਕੀ ਬਿਨਾਂ ਜੇਵਰਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ?”
“ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ?”
“ਫੇਰ ਉਹੀ ਬਿਨਾਂ ਸਿਰ ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਮਾਸ਼ਾ ਅੱਲਾ ਇਕ ਲੜਕੀ ਦੇ ਬਾਪ ਓ, ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕੌਣ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।”
“ਆਬਿਦਾ!”
“ਹੂੰ।”
“ਤਲਾਕ ਲੈ-ਲੈ।”
“ਕਿਉਂ? ਫੇਰ ਕੀੜਾ ਟੱਪਿਆ ਏ!”
“ਇਕ ਵਾਰੀ ਤੂੰ ਤਲਾਕ ਮੰਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾਂ¸ ਆਬਿਦਾ ਮੈਂ ਮਰ ਚੁੱਕਿਆ ਆਂ।”
“ਮੱਜੂ ਡਾਰਲਿੰਗ ਮੈਂ ਵੀਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ¸ ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਏ, ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਇੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਏਗਾ।”
“ਤੇ ਜੇ ਨਾ ਹੋਇਆ?”
“ਮੱਜੂ, ਸ਼ਾਦੀ ਬਸ ਇਕੋ ਜਜ਼ਬੇ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਲਕ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਓ ਕਿ ਇਹ ਪਖੰਡ ਏ...ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ¸ ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਤਕਲੀਫ ਦਾ ਕਾਰਨ ਆਂ ਤਾਂ ਕੌਣ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਏ...ਜੇ ਕੋਈ ਦੂਸਰੀ ਔਰਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਏ ਤਾਂ...।”
“ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਜਿਊਂਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਦੂਸਰੀ, ਤੀਸਰੀ, ਚੌਥੀ...ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਔਰਤ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ।”
“ਤਾਂ ਇਕ ਕੰਮ ਕਰੋ।”
“ਕੀ?”
“ਮੈਨੂੰ ਔਰਤ ਨਾ ਸਮਝੋ ਆਪਣਾ ਹਮਦਰਦ, ਜਾਂ ਫੇਰ ਜੋ ਵੀ ਚਾਹੋ ਸਮਝ ਲਓ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤਾਂ ਹਾਂ ਹੀ, ਉਹੀ ਸਮਝ ਲਓ।”
“ਤੂੰ ਬੜੀ ਜਿੱਦਲ ਏਂ।”
“ਇਸ ਵਿਚ ਕੀ ਸ਼ੱਕ ਏ।”
“ਅੱਛਾ ਬਕਵਾਸ ਬੰਦ ਕਰ।”
ਮਾਜਿਦ ਕੁਝ ਚਿਰ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚੀ ਲੇਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਫੇਰ ਬੋਲਿਆ, “ਆਬਿਦਾ!”
“ਹਾਂ, ਜਾਨ!”
“ਇਹ ਨੌਕਰੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਜਾਂਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਂਦੀ ਏ।”
“ਨਹੀਂ, ਅਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਹੋਰ ਲੈ ਸਕਦੇ ਓ।”
“ਬਿਨਾਂ ਤਨਖਾਹ ਦੇ?”
“ਹਾਂ।”
“ਭੁੱਖੀ ਮਰ ਜਾਏਂਗੀ।”
“ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਪਰ ਮਰੀ-ਮਿਟੇ ਹੋਏ ਆਂ, ਹੁਣ ਇਹਦਾ ਮਜ਼ਾ ਵੀ ਚੱਖ ਲਵਾਂਗੇ। ਵੈਸੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਰੱਖਿਆ, ਹੁਣ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੱਖ ਲਵਾਂਗੇ।”
“ਬੜੀ ਜ਼ਿੱਦੀ ਏਂ!”
“ਇਸ ਵਿਚ ਕੀ ਸ਼ੱਕ ਏ।”
“ਪਰ ਬੜੀ ਪਿਆਰੀ ਜ਼ਿੱਦ ਏ।”
“ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਤਲਾਕ ਨਹੀਂਓਂ ਲੈ ਰਹੇ ਅਸੀਂ।”
“ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਅਪਾਹਿਜ ਬਣਾਅ ਦਿੱਤਾ ਏ।”
“ਤਾਂ ਕਿ ਭੱਜ ਨਾ ਜਾਓ।” ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਹੱਸੀ।
“ਆਬਿਦਾ!”
“ਉਫ਼-ਓ, ਅਜੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਏਂ?”
“ਪਿਆਜੀ ਦੁਪੱਟਾ ਨਾ ਲਿਆ ਕਰ।”
“ਲਓ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ।” ਉਸਨੇ ਦੁਪੱਟਾ ਲਾਹ ਕੇ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਉਛਾਲ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਜਿਦ ਨੇ ਝਪਟ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਗਦੈਲਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਉੱਪਰ ਸੁੱਟ ਲਿਆ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੀ ਤੇ ਡਾਕ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਠੱਕ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ। ਆਬਿਦਾ ਤ੍ਰਭਕ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਪਿਆ 'ਪਿਆਜ ਦਾ ਛਿੱਲਕਾ' ਚੁੱਕ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਦੌੜੀ।
ਡਾਕ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪ ਰਸੋਈ ਵੱਲ ਤੁਰ ਗਈ¸ “ਸੂਪ ਲਈ ਕਹਿਣਾ ਭੁੱਲ ਗਈ ਸਾਂ।” ਮਾਜਿਦ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਛਿਪਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਉਸਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਲਝਣਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆਬਿਦਾ ਦੀ ਗੋਦਰੇਜ਼ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਆਬਿਦਾ ਇਕ ਮਿੰਟ ਲਈ ਵੀ ਕੂੰਜੀ ਦਾ ਵਿਸਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਂਦੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮੰਗਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਸ ਵਿਚ।
ਪਰ ਜੇ ਲਾਕਰ ਨਾ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਗਲ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਕਈ ਦਿਨ ਉਹ ਲਾਕਰ ਨੂੰ ਖੋਹਲਣ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਕੂੰਜੀਆਂ ਖੜਕਾਉਂਦੀ ਇਧਰੋਂ-ਉਧਰ ਤੁਰੀ ਫਿਰਦੀ, ਮਾਜਿਦ ਦੀ ਖਿਝ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ¸ ਅਖੀਰ ਅਜਿਹੀ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ੈ ਉਸਨੇ ਉਸ ਵਿਚ ਲੁਕਾਈ ਹੋਈ ਹੈ?
ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੂੰਜੀਆਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਕਿਸੇ ਅਲੜ੍ਹ ਹਸੀਨਾ ਵਾਂਗ ਆਬਿਦਾ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਹੇਠੋਂ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਤੇ ਉਹ ਥਕਾਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਕਰਕੇ ਲੇਟ ਗਿਆ। ਆਬਿਦਾ ਉਸਦੀ ਚਾਲ ਵੱਲੋਂ ਅਨਜਾਣ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੀ ਵਾਲ ਵਾਹ ਰਹੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਡਾਕਖਾਨੇ ਜਾਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ, ਸਾੜ੍ਹੀ ਉਸਨੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤਕ ਗਈ¸ ਲੱਕ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਟਕਣ ਵਾਲੇ ਗੁੱਛੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਤੇ ਝੱਟ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਈ।
ਮਾਜਿਦ ਦੀ ਜਾਨ ਹੀ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਉਹ ਨਿਰਜਿੰਦ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਲੇਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਕੁਝ ਚਿਰ ਸਿਰਹਾਣੇ ਵੱਲ ਖੜ੍ਹੀ, ਸਿਰਹਾਣੇ ਹੇਠੋਂ ਚਾਬੀਆਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਕੱਢਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ। ਮਾਜਿਦ ਦਾ ਦਿਲ ਏਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਧੜਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਉਹ ਸੁਣ ਰਹੀ ਹੈ।
ਉਸਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਉਹ ਕੁਝ ਚਿਰ ਤੱਕ ਬਿਨਾਂ ਹਿੱਲੇ-ਜੁੱਲੇ ਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਆਬਿਦਾ ਦੇ ਸੈਂਡਲਾਂ ਦੀ ਟਿਪ-ਟਿਪ ਦੂਰ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਕੰਬਦਾ ਹੋਇਆ ਉਠਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਚਾਬੀ ਕਿਸ ਜਿੰਦਰੇ ਦੀ ਹੈ।
ਉਸਦਾ ਪਿੰਡਾ ਕਿਸੇ ਅਗਿਆਤ ਪੀੜ ਨੇ ਭੰਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਸੁੰਨ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੋਢੇ ਉੱਪਰ ਖਾਸਾ ਭਾਰ ਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ¸ ਹਾਰਟ-ਅਟੈਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜੀ ਲਾ ਕੇ ਕੁੰਜੀ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁੰਜੀ ਲਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਖ਼ੁਦਾ-ਖ਼ੁਦਾ ਕਰਕੇ ਅਲਮਾਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ। ਲਾਕਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਸ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਨਗਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਖ ਦੀਆਂ ਚੂੜੀਆਂ ਤੇ ਦੋ ਚਾਰ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ਲ ਜੇਵਰ ਪਏ ਸਨ। ਇਕ ਚੈੱਕ ਬੁੱਕ ਸੀ, ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਗੈਸ ਦੇ ਬਿਲ ਸਨ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਪਈ ਇਕ ਮੋਟੀ ਸਾਰੀ ਫਾਇਲ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਘਬਰਾ ਗਿਆ। ਕਿੰਨੀ ਭਾਰੀ ਸੀ, ਉਹ ਸਾਧਾਰਨ ਫਾਇਲ! ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਉਹ ਕੁਰਸੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ।
ਫਾਇਲ ਕੀ ਸੀ ਮਾਜਿਦ ਦਾ ਕੱਚਾ ਚਿੱਠਾ ਸੀ।...ਮੋਨਾ ਦਾ ਹਰੇਕ ਖ਼ਤ ਬੜੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨੱਥੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪੈਸੇ-ਪੈਸੇ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਸੀ। ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਨਰਸਾਂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ, ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ, ਪੂਨੇ ਵਿਚ ਰਹਾਇਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਖਰਚ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਕੱਪੜੇ ਆਬਿਦਾ ਨੇ ਕੈਥੀ ਲਈ ਬਣਾਏ ਸਨ¸ ਉੱਨ ਤੇ ਸਲਾਈਆਂ ਤਕ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਰਜ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ 'ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ  ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਸੌ-ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਫਾਲਤੂ ਦਰਜ ਹੋਏ-ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ ਆਖ਼ਰੀ ਰਕਮ ਦੀ ਰਸੀਦ, ਜਿਹੜੀ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ¸ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜਿੰਦਾ ਦਿਲੀ, ਏਨੀ ਮਹਿੰਗੀ ਪਏਗੀ। ਲੋਕ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਗੁਨਾਹ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਅਯਾਸ਼ੀਆਂ ਕਰਦੇ ਨੇ ਤੇ¸ ਹੱਥ ਝਾੜ ਕੇ ਤੁਰ ਆਉਂਦੇ ਨੇ। ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਕੁਕਰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਕੰਕੜੀਆਂ ਦੀ ਬੌਛਾਰ ਹੇਠ ਦਬ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਸਾਹ ਅਜੇ ਵੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੋਨਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਖ਼ਤ ਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਾਗਜ਼ ਮੁਲਾਇਮ, ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਸੀ। ਪਤਾ ਵੀ ਡੰਕਨ ਰੋਡ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਉਮੈਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਅਖ਼ਰਲੇ ਖ਼ਤ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ...:
ਉਸਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਨੇਨੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਗਲੋਰੀ ਉਸਦੇ ਸੂਤ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਪੋਤੜੇ ਨਹੀਂ ਧੋਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਪੌਣੇ ਚਾਰ ਸੌ ਤਾਂ ਫਲੈਟ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਕੁੜੀ ਦਾ ਬੋਝ ਸਰਨ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ...'
ਮਾਜਿਦ ਦੇ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚ ਬਰਛਾ ਜਿਹਾ ਵੱਜਿਆ। ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਸੂਲਾਂ ਚੁਭਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ...: 'ਜੇ ਤੰਗੀ ਦਾ ਇਹੀ ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਯਤੀਮਖਾਨੇ ਵਿਚ ਛੱਡਨਾਂ ਪਏਗਾ।'
ਤੇ ਤੰਗੀ ਦੂਰ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਆਬਿਦਾ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਭੇਜੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਸੀਦ ਨਾਲ ਨੱਥੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ।
“ਤੁਸੀਂ ਚੋਰੀ ਵੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ?” ਆਬਿਦਾ ਨੇ ਫਾਈਲ ਖੋਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਦੋਂ ਆਈ ਸੀ¸ ਮਾਜਿਦ ਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ।
“'ਵੀ' ਤੋਂ ਤੇਰਾ ਮਤਲਬ ਏ, ਹਰਾਮਖੋਰੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ¸ ਕਿਉਂ?”
“ਅੱਛਾ, ਮਿਹਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਬਾਜਾਰੂ ਗੱਲਾਂ ਨਾ ਕਰੋ।” ਉਸਨੇ ਫਾਈਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਵਾਂਗ ਅਲਮਾਰੀ ਬੰਦ ਕਰਨ ਚਲੀ ਗਈ।
“ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਆਏ ਖ਼ਤ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੇ?”
ਉਹ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਬੇਧਿਆਨ, ਪਿੱਠ ਕਰੀ, ਲਾਕਰ ਫਰੋਲਦੀ ਰਹੀ।
“ਮੇਰੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ¸” ਉਹ ਕੜਕਿਆ।
“ਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਭੇਜੇ ਸਨ।”
“ਹਰਾਮਜ਼ਾਦਾ, ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਆਏ ਖ਼ਤ ਤੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਭੇਜੇ?”
“ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕਰ ਗਈ ਸੀ।”
“ਕਿਉਂ?”
“ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਮੇਰੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।”
“ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਭੱਜੀ ਜਾਂਦੀ ਏਂ?”
“ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਭੱਜੀ ਜਾਂਦੀ, ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਜਾਂਦੀ ਆਂ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੀ ਸੌਂਹ।” ਉਹ ਅਲਮਾਰੀ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਮੁਸਕਰਾਈ।
“ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੂੰ ਕਿਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ?”
“ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਾਲ ਜੀ।”
“ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਬਲੈਕ-ਮੇਲ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਤੂੰ¸ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ?”
“ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਇਦਾ ਸੀ¸ ਡਾਕਟਰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਸਾਵਧਾਨੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ।”
“ਤੇ ਤੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ, ਉਦੋਂ...!”
“ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਦਾ ਇਸ ਮਾਮਲਾ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤਾ ਏ, ਕਦੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ, ਕਦੀ ਕੋਈ ਵੇਰਵਾ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਫ਼ਾਈਲ ਦਾ ਪਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਮੇਰੇ ਉੱਪਰ ਸ਼ੱਕ ਕਰਕੇ, ਮੇਰੀ ਅਲਮਾਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਵੀ ਲਓਗੇ¸ ਇਹ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।” ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸੁੱਕੇ ਕਾਗਜ਼ ਵਰਗਾ ਹੱਥ ਉਸਦੇ ਮੋਢੇ ਉੱਪਰ ਫੇਰਿਆ, “ਲੇਟ ਜਾਓ।”
ਆਬਿਦਾ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀ ਛੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਜਿਦ ਹੋਰ ਭੜਕ ਗਿਆ।
“ਹਰ ਗੱਲ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਏ,” ਉਸਨੇ ਆਬਿਦਾ ਦਾ ਹੱਥ ਝਟਕ ਦਿੱਤਾ, “ਤੂੰ ਜਿਹੜੀ ਇਹ ਫਰਦ-ਜੁਰਮ (ਅਪਰਾਧ ਦਾ ਕੱਚਾ ਚਿੱਠਾ) ਏਨੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਏ, ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ।”
“ਫਰਦ-ਜੁਰਮ?” ਆਬਿਦਾ ਦਾ ਰੰਗ, ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਬੌਖਲਾ ਕੇ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਆਪਣੇ ਪੱਲੇ ਦੀਆਂ ਅਦਿੱਖ ਸਿਲਵਟਾਂ ਮਿਟਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ।
“ਇਸ ਡਰ ਨਾਲ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਭੁੱਲ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਾਂ, ਤਾਂ ਤੂੰ...”
“ਨਹੀਂ-ਨਹੀਂ ਮੱਜੂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰ ਦੀ ਸੌਂਹ ਮੈਂ-ਮੈਂ¸” ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਨਸਾਂ ਫਰਕਣ ਲੱਗੀਆਂ, “ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਭੁਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਮੈਂ ਇਹ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਨਾਲ ਮੁਹੱਬਤ ਨਹੀਂ। ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਤੁਹਾਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਮੇਰੇ ਦਮ ਤੱਕ ਏ...ਤੇ ਉਸਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ, ਬੇਟੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਔਲਾਦ ਦੀ ਔਲਾਦ¸ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਜਾਏਗਾ।”
“ਤੇਰੀ ਦਰਿਆ ਦਿਲੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ। ਤੂੰ ਦੇਵੀ ਏਂ ਦੇਵੀ! ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਉਪਰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਦੇ ਜ਼ਰਾ,” ਮਾਜਿਦ ਨੇ ਬੜੇ ਡਰਾਮਾਈ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਵਿਅੰਗ ਬਾਣ ਛੱਡਿਆ।
“ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮੀਨੀਆਂ ਚੋਭਾਂ ਲਾ ਸਕਦੇ ਓ।”
“ਤੇ ਤੂੰ ਸਹਿ ਲਏਂਗੀ¸ ਤਾਂਕਿ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬੋਝ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਉੱਪਰ ਹੋਰ ਵਧ ਜਾਏ।”
“ਕਹਿ ਲਓ ਸਾਰਾ ਜ਼ਹਿਰ ਉਗਲ ਦਿਓ। ਸ਼ਾਇਦ ਕੁਝ ਕੜਵਾਹਟ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਏ। ਅਸੂਲਨ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਰੋਣਾ-ਪਿਟਣਾ ਤੇ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਬੀਵੀਆਂ ਦਾ ਦਸਤੂਰ ਏ...ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੇਦ ਦਾ ਸਾਂਝੀਵਾਲ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਬੀਵੀ ਨਹੀਂ ਆਪਣਾ ਦੋਸਤ ਸਮਝਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਅਨੋਖੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਮੈਂ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਹੁੰਘਾਰਾ ਭਰਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਮੈਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸਿਆਣੀ ਆਂ¸ ਇਹ ਫਾਈਲ ਤੁਹਾਡਾ ਕੱਚਾ ਚਿੱਠਾ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਰਲਗੱਡ ਕਰਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ। ਚੱਲੋ ਏਸ ਕਰਮਾਂ ਸੜੀ ਫਾਈਲ ਨੂੰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦੇਈਏ, ਬਸ।”
“ਤੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਸੈਂ, ਫੇਰ ਆਪਣਾ ਇਰਾਦਾ ਕਿਉਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ?”
“ਮੱਜੂ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੱਕ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰਹਿ ਕੇ, ਤੁਹਾਡੀ ਆਦੀ ਜੋ ਹੋ ਗਈ ਆਂ। ਤੁਹਾਡੀ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਝਦੀ ਆਂ। ਤੁਹਾਡੀ ਬਿਮਾਰੀ ਮੇਰੀ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲਵੋਂ, ਮੇਰਾ ਪੇਟ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਤੁਹਾਡੇ ਜੋੜਾਂ 'ਚ ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਏ, ਮੇਰੇ ਕਾਲਜੇ ਵਿਚ ਚੀਰ ਪੈਣ ਲੱਗਦੇ ਨੇ। ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ। ਹਾਂ-ਹਾਂ ਕਹਿ ਦਿਓ, ਪਤੀਵਰਤਾ ਹਾਂ...। ਅੱਛਾ ਦੱਸੋ ਜੇ ਤਲਾਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦਾ ਵੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੰਨਦੀ ਰਹੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰਾ ਕੀ ਕਰ ਲਓਗੇ?”
“ਖ਼ੁਦਾ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਐ, ਮੈਨੂੰ ਏਡਾ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਨਾ ਦੇਅ...ਮੇਰਾ ਦਮ ਘੁਟਣ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਮੈਂ ਏਨਾ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਝੱਲ ਸਕਾਂਗਾ।” ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਬੱਡਰੂਪ ਹੋ ਗਿਆ।
“ਅੱਲਾ, ਮਾਜਿਦ ਮੇਰੀ ਜਾਨ¸” ਉਹ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਪਟਾਕੇ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਪਈ।
“ਇਹ ਮੁਹੱਬਤ ਨਹੀਂ ਫਾਹਾ ਏ, ਜੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਾ ਆਂ ਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ੂਨ ਜੰਮ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਕੁੜਲਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ।...ਮੈਨੂੰ ਰੁਹਾਨੀਂ ਮੁਹੱਬਤ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਏ, ਆਬਿਦਾ। ਅਜਿਹੀ ਮੁਹੱਬਤ ਮੁਰਦੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਲਾਸ਼ ਤੋਂ ਘਿਣ ਆਉਂਦੀ ਐ।” ਉਹ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਟਹਿਲਣ ਲੱਗਾ। ਫੇਰ ਇਕ ਦਮ ਉਸਦੇ ਦੋਏ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਮੇਰੇ ਪੁੱਟੇ ਹੋਏ ਟੋਏ ਵਿਚ ਤੂੰ ਨਾ ਡਿੱਗ¸ ਆਬਿਦਾ, ਇਸ ਮੱਕੜੀ ਦੇ ਜਾਲੇ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਅ...”
“ਕਿੱਦਾਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂ, ਕੋਈ ਰਸਤਾ ਵੀ ਤਾਂ ਹੋਏ?” ਉਹ ਦੋਏ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਮੂੰਹ ਛਿਪਾਅ ਕੇ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਹਊਕੇ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਟਿਕਟ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਦਾ ਆਂ।” ਉਹ ਉਠਿਆ।
“ਜਾਣ ਦਾ ਵਕਤ ਬੀਤ ਚੁੱਕਿਆ ਐ।”
“ਕੀ ਮਤਲਬ?”
“ਸ਼ੁਰੂ 'ਚ ਈ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਆ ਕੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੀ। ਮੇਰੇ ਸਵਾਰਥੀ-ਪਨ ਤੇ ਮੇਰੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਜਕੜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।”
“ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਰੋਕਿਆ...?”
“ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਰੁਕੀ? ਕਿਉਂ ਰੁਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ? ਤੁਸਾਂ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ?”
“ਤੇਰੀ ਥਿਊਰੀ ਮੈਨੂੰ ਪਾਗਲ ਕਰ ਦਏਗੀ।”
“ਮੇਰੇ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋਈ। ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਰਨ ਜੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਲੈਣਾ ਪਿਆ...ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਉਸ ਲਈ ਬੰਦ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਰਾਈਟਸ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਰਿਜ਼ਰਵ ਸਨ। ਮੈਂ ਮਿਸੇਜ ਮਾਜਿਦ ਕਹਾਉਂਦੀ ਸਾਂ।...ਤੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਬੱਚੀ ਦੀ ਮਾਂ ਹੋ ਕੇ ਵੀ, ਅਸੂਲਨ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਅਸੂਲ ਨਹੀਂ, ਪਾਖੰਡ ਹੈ।”
“ਜੇ ਕੋਈ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਕੈ ਕਰ ਦਏ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕੀੜੇ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲੀ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਏਗਾ?”
“ਤੁਸੀਂ ਮੋਨਾ ਨੂੰ ਨਾਲੀ ਤੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਕੀੜਾ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸਮਝੇ, ਮੇਰੀ ਇੱਜਤ-ਵਧਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਓ! ਪਰ ਮਾਜਿਦ, ਮੈਂ ਏਨੀ ਹੋਛੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਮੋਨਾ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਏ। ਹਾਂ-ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸੰਵੇਂ ਜ਼ਰੂਰ ਓ, ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾ-ਉਮੀਦੀ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰਾਤਾਂ ਕੱਟੀਆਂ ਨੇ। ਇਕੱਠਿਆਂ ਬੈਠ ਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਬੇਵਫ਼ਈ ਦਾ ਮਾਤਮ ਮਨਾਇਆ ਏ। ਜਾਣਦੇ ਓ, ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੇ ਉੱਪਰ ਬੜਾ ਤਰਸ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਕ ਪਲ ਲਈ ਵੀ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀ ਗ਼ੈਰ-ਦਿਲਚਸਪ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਛੱਡ ਰਹੇ ਓ।...ਉਹ ਸਮਝਦੀ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ ਹਰਜਾਈ ਆਵਾਰਾ ਹੋ ਤੇ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅਯਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੱਲੇ ਨਾਲ ਢੱਕਦੀ ਰਹਾਂਗੀ¸ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀ ਬੰਜਰ ਔਰਤ ਦਾ ਇਹੋ ਧਰਮ ਏਂ।”
“ਇਕ ਵੇਸ਼ਵਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਲਿਆ ਏ?”
“ਅਸੀਂ ਵਿਚਾਰੀਆਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀ ਮੋਰਚਾ ਲਾਵਾਂਗੀਆਂ? ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੱਛੇ ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਜੀ ਦੀ ਗਰਦਨ ਮਰੋੜਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਆਂ। ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਠੋਕਰ ਮਾਰਦੇ ਓ, ਕਦੀ ਨੱਕ ਰਗੜ ਕੇ ਆਪਣਾ ਉੱਲੂ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਓ। ਅੱਛਾ, ਮੈਂ ਇਕ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਤਲਾਕ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਆਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਲਓਗੇ...ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੰਜ਼ੂਰ ਏ?”
“ਫੇਰ ਉਹੀ ਮੁਰਗੀ ਦੀ ਇਕ ਲੱਤ...ਮੈਂ ਕਹਿ ਚੁੱਕਿਆ ਆਂ¸ ਉਸਦਾ ਤੇ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਜੋੜ ਨਹੀਂ।”
“ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਇਲਾਵਾ, ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਇਸਤਮਾਲ ਵਿਚ ਵੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਹੈ?...ਤਾਂ ਫੇਰ ਇਹ ਵੀ ਕਹੋ ਕਿ ਮੇਰਾ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਵੀ ਕੋਈ ਜੋੜ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆ ਚੁੱਕੇ ਓ। ਜਦ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਡੀ ਦਾਸੀ ਹੀ ਰਹੀ ਆਂ। ਹਾਂ, ਕਹਿ ਦਿਓ ਬਕਵਾਸ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ...ਪਰ ਇਸ ਸੀਨਾ-ਜੋਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂਓਂ ਚੱਲਣਾ।”
“ਤੂੰ ਉਲਟੀ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੀ ਏਂ¸ ਫਜ਼ੂਲ ਉਸਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਡਈ ਏਂ।”
“ਮਾਜਿਦ ਸਾਹਬ, ਤੁਸੀਂ ਭੁੱਲ ਕੇ ਕਦੀ ਇਹ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸੱਬੀ¸ ਕੈਥੀ ਜਵਾਨ ਹੋਏਗੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਕੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰੇਗੀ? ਜਦੋਂ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਮੋਨਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚਾਹੁੰਣ ਵਾਲੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹ, ਉਸ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹੀ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਣ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਜਾਏਗੀ¸ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਉਹ ਭਟਕ ਰਹੀ ਏ। ਮੈਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਘਰ-ਬਾਰ ਸੰਭਾਲੀ ਬੈਠੀ ਰਹਾਂਗੀ¸ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਜਮੀਰ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ?...ਸ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ...”
“ਸ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦਾ ਵਾਲਾ ਸਵਾਲ ਕਿੱਥੇ ਉਠਦਾ ਏ ਅਜੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਜ਼ੇ ਨਾਲ ਤੀਹ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਹੋਰ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਏ¸ ਖਾਸਾ ਹੱਟਾ-ਕੱਟਾ ਪਿਆ ਏ।”
“ਹੱਟਾ-ਕੱਟਾ ਪਿਆ ਏ, ਇਹੀ ਤਾਂ ਚਿੰਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਏ। ਸ਼ਰਨ ਹਰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਮੋਟਰ ਬਦਲਦਾ ਏ। ਮੋਟਰਾਂ ਉੱਪਰ ਰੋਕ ਐ¸ ਪਰ ਲੜਕੀ ਬਦਲਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਕੱਲ੍ਹ ਮੈਂ ਪੋਸਟ ਆਫਿਸ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਤਾਂ ਉਹ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਗਰੈਂਡ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਪੈਕਟਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਚੁੱਕੀ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਘਬਰਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਸਾਹਬਜ਼ਾਦੀ ਏ, ਬੰਬਈ ਸੈਰ ਕਰਨ ਆਈ ਏ। ਤਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਐਗਜੀਕਿਉਟਿਵ ਸੂਟ ਵਿਚ ਠਹਿਰੀ ਹੋਈ ਏ।”
“ਇਹ ਆਖਰੀ ਖ਼ਬਰ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲੀ?”
“ਮਿਲ ਗਈ ਜਿੱਥੋਂ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ।” ਉਹ ਬੜੇ ਰਹੱਸਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਈ।
“ਬੜੀਆਂ ਘੱਟ ਬੀਵੀਆਂ ਏਨੀਆਂ ਗਰੇਟ ਮਿਲਣਗੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮਾਸ਼ੂਕਾ ਦੇ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਦੀ ਏਨੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰ ਸਕਣ।” ਮਾਜਿਦ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਕੁਸੈਲ ਹੋਰ ਕੁੜਿੱਤਣ ਫੜ੍ਹ ਗਈ। ਆਬਿਦਾ ਜਖ਼ਮੀ ਹੋਈ ਨਿਗਾਹ ਨਾਲ ਉਸ ਵੱਲ ਤੱਕਦੀ ਰਹੀ। ਉਸਦਾ ਸੁੱਟਿਆ ਹਰ ਪਾਸਾ ਮੂਧਾ ਹੀ ਪਿਆ ਹੈ।
“ਜਾਨ, ਬਹੁਤ ਥੱਕ ਗਏ ਹੋ¸ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਆਰਾਮ ਕਰ ਲਓ।” ਆਬਿਦਾ ਨੇ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਉਹ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਹੱਥਾਂ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਕੇ ਪਿਛਾਂਹ ਹਟ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ  ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ 'ਸ਼ਾਂ-ਸ਼ਾਂ' ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਭਿਨਭਿਨਾਹਟ¸ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਉਡਾਅ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹੋਣ। ਉਸਨੇ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਜੁਆਰੀ ਵਾਂਗ ਸਿਰਹਾਣੇ ਉੱਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚ ਲਈਆਂ।